The institution of monarchy and the power of Charles Windsor are nothing more than an archaic hangover of days long past. The institution is fundamentally undemocratic and epitomises the worst of economic inequality and elitist snobbery. While it’s now normal to mock the ‘divine right of kings’ as a ludicrous concept, many still seem to be under the illusion that some people are of ‘noble birth’.
The key factor determining whether someone is of noble birth is descendancy from a long line of individuals who accumulated generational wealth through conquest, theft, and exploitation. The concept is obscene enough in isolation. Yet we presently have an unwritten constitutional arrangement in which this premise forms the basis from which all executive and legislative power is derived. And from which the UK’s head of state is determined.
Dominance over Wales
While the institution of monarchy in a British context is bad enough, in a Welsh context it’s downright offensive. The ‘union’ of Wales with England was the result of unprovoked invasion, annexation, and occupation by Charles Windsor’s predecessors. They brutally murdered Wales’ native princes to cement their rule.
Llywelyn ap Gruffydd was ambushed and killed in Cilmeri in 1282. The following year, his brother Dafydd was the first prominent figure in recorded history to be subjected to being hung, drawn, and quartered. As a final, humiliating gesture of dominance over Wales, Edward Longshanks invested his son as Prince of Wales in 1301. It’s been customary for the monarch to make the heir apparent the Prince of Wales ever since.
From that conquest to the present day there’s been a tradition of radical opposition to the monarchy in Wales. Owain Glyndŵr proclaimed himself Prince of Wales following his rebellion against the English monarchy in 1404, doing so in the presence of a parliament he called in Machynlleth. A second parliament was held in Harlech the year after; it’s believed that up to four representatives attended from every commote in Wales.
Though the exact nature of Glyndŵr’s parliaments remain shrouded by history, their existence is evidence of an early democratic tendency in Wales. This continued well into the Industrial Revolution, throughout which Wales was a hotbed of radical republicanism, culminating in the Merthyr and Casnewydd uprisings.
The 1969 investiture of Charles Windsor as Prince of Wales in Caernarfon was met with nationwide protests, including militant action by Mudiad Amddiffyn Cymru and the Free Wales Army. So intense was the pushback that, upon his ascension to the throne last year, Charles Windsor opted for his son William to have no formal investiture ceremony, to avoid risking a repeat.
Support for Charles Windsor and descendants
The prospects for the monarchy look bleak, particularly here in Wales. Polling by Beaufort Research and BBC Wales in 1999 suggested that up to 62% of the Welsh-speaking population supported the monarchy. But more recent polling consistently indicates support among the wider population hovering at around 50%.
With regard to the title of Prince of Wales, there’s been a similar trend over the past two decades, with support dropping from 73% in 1999 to 51% in 2023, according to Lord Ashcroft polling. When broken down by age, however, the monarchy’s future becomes even more uncertain. Polls conducted by YouGov and WalesOnline this year revealed that up to 69% of those in Wales aged over 65 support the monarchy, but only 28% of those aged 16 to 24 do. There’s a similar trend among those aged 24 to 49, support sitting at 43%.
It seems apparent that support for the monarchy in Wales is on borrowed time, and that a future independent Wales should strive to become a republic to reflect that. After all, if we’re to become an independent nation, surely we should also have the freedom to select our own head of state?
When republicanism is discussed in a British context, it’s often presented as a binary choice between the status quo or a presidential republic akin to the US or France. The reality is far more exciting, particularly in the context of Wales alone. As an independent nation, we could establish a radically new form of governance predicated on participatory democracy and subsidiarity.
Genuine power and influence
Taking inspiration from the Swiss canton model, governance could be decentralised down to the scale of cantrefi, small areas in which communities would be empowered to directly govern their own affairs. Welsh citizens would become active participants in their local communities, wielding genuine power and influence over their surroundings, as governance would be brought down to the human scale.
In such a system, citizenry would be involved in frequent local and national referenda, debates, and general decision-making. Power wouldn’t be vested solely in the Senedd in Caerdydd, but also with citizens and communities themselves. It wouldn’t even be necessary for a ‘president’ in the conventional understanding of the role. We could instead opt to have an executive federal council as Switzerland does. This would dispel frequent criticisms of republicanism concerning the cost and impartiality of a president as head of state.
If Wales is to become an independent nation, then it should do so with self-confidence and pride. It shouldn’t confine itself to ‘safe’, tried and tested methods of governance, but embrace the potential to create a genuinely new society placing the power of communities at its forefront.
Most importantly of all, it should under no circumstances keep itself shackled to a decrepit monarchy in London under Charles Windsor or his descendants. A monarchy that has never done anything for Wales except steal, loot, and plunder. Wales can choose to have the courage to be free, or not truly be free at all.
Annibyniaeth Gymreig a phennaeth y wladwriaeth
Nid yw sefydlu brenhiniaeth a grym Charles Windsor yn ddim mwy na phen mawr hynafol o ddyddiau sydd wedi hen fynd heibio. Mae’n sefydliad sy’n annemocrataidd ac yn crynhoi’r gwaethaf o anghydraddoldeb economaidd a snobyddiaeth elitaidd. Er ei bod bellach yn arferol i watwar ‘hawl dwyfol brenhinoedd’ fel cysyniad chwerthinllyd, mae llawer yn y gymdeithas yn dal i ymddangos fel eu bod yn coelio mewn rhith bod rhai o ‘enedigaeth fonheddig’.
Y ffactor allweddol sydd yn ôl pob golwg yn penderfynu a yw rhywun o enedigaeth fonheddig yw a ydynt yn ddisgynyddion o unigolion a gronnodd gyfoeth cenedlaethau o goncwest, lladrad a chamfanteisio. Mae’r cysyniad yn ddigon anweddus ar ei ben ei hun, ond ar hyn o bryd mae gennym drefniant cyfansoddiadol anysgrifenedig lle mae’r rhagosodiad hwn yn sail i’r hyn y mae holl rym gweithredol a deddfwriaethol y wlad yn deillio ohono a mae pennaeth y wladwriaeth yn benderfynol ohono.
Goruchafiaeth dros Gymru
Tra bod sefydliad frenhinol mewn cyd-destun Prydeinig yn ddigon drwg, mewn cyd-destun Cymreig mae’n gwbl sarhaus. Roedd mynediad Cymru i’r ‘undeb’ â Lloegr yn ganlyniad uniongyrchol i oresgyniad ddigymell ac anecsiad gan neb llai na rhagflaenwyr Charles Windsor. Nid yn unig eu bod wedi goresgyn a meddiannu Cymru, ond roedden nhw hyd yn oed wedi penderfynnu llofruddio tywysogion brodorol olaf Cymru er mwyn cadarnhau eu rheolaeth dros y genedl.
Cafodd Llywelyn ap Gruffydd ei ymosod a’i ladd yng Nghilmeri yn 1282, â’i frawd Dafydd, y ffigwr amlwg cyntaf mewn hanes cofnodedig i gael ei grogi, ei dynnu a’i chwarteru y flwyddyn ganlynol. Fel arwydd bychanol olaf o oruchafiaeth dros Gymru, arwisgodd Edward Longshanks ei fab yn Dywysog Cymru yn 1301. Ers hynny, bu’n arferiad i frenin llywodraethol Lloegr (y Deyrnas Unedig bellach, er bod y gwahaniaeth hwnnw’n betrus ar y gorau) i arwisgo eu hetifedd fel Tywysog Cymru.
Yn y canrifoedd yn dilyn y goncwest hyd heddiw, mae yna draddodiad radical hirsefydlog o wrthwynebiad i’r frenhiniaeth yng Nghymru. Er fod Owain Glyndŵr wedi datgan ei hun yn Dywysog Cymru yn dilyn ei wrthryfel yn erbyn brenhiniaeth Lloegr yn 1404, gwnaeth hynny ym mhresenoldeb senedd yr oedd wedi’i alw ym Machynlleth. Yn y flwyddyn ganlynol, cynhelid ail senedd yn Harlech, lle credir fod hyd at bedwar cynrychiolydd o bob cwmwd yng Nghymru yn bresennol.
Er bod union natur seneddau Glyndŵr yn dal i gael ei amdo gan hanes, mae eu bodolaeth yn dystiolaeth o duedd ddemocrataidd gynnar yng Nghymru. Byddai hyn yn parhau ymhell i mewn i’r Chwyldro Diwydiannol, a thrwy gydol y cyfnod hwn daeth Cymru yn leoliad ar gyfer gweriniaetholdeb radical, gan arwain at wrthryfeloedd Merthyr a Chasnewydd.
Hyd yn oed yn 1969, adeg arwisgiad Charles Windsor fel Tywysog Cymru yng Nghaernarfon, gwelwyd protestiadau ledled y wlad a gweithredu milwriaethus gan fudiadau fel Mudiad Amddiffyn Cymru a Byddin Rhyddid Cymru. Mor ddwys oedd yr ymgyrchu yn erbyn arwisgiad Charles fel, yn ystod ei esgyniad i’r orsedd y llynedd, dewisodd Charles yn bersonol osgoi seremoni arwisgo ffurfiol i William er mwyn osgoi ailadrodd digwyddiadau.
Cefnogaeth i Charles Windsor a’i ddisgynyddion
Gan ganolbwyntio llai ar hanes y mater, mae’r rhagolygon presennol ac ar gyfer y dyfodol ar gyfer y frenhiniaeth yn llwm, yn enwedig yma yng Nghymru. Roedd arolygon barn ar y mater a gynhaliwyd gan Beaufort Research a BBC Cymru ym 1999 yn awgrymu bod hyd at 62% o’r boblogaeth sy’n siarad Cymraeg yn cefnogi’r frenhiniaeth, tra bod arolygon barn yn y blynyddoedd diwethaf wedi nodi’n gyson fod cefnogaeth ymhlith y boblogaeth ehangach yn hofran ar tua 50%, sy’n awgrymu gostyngiad mawr yn y gefnogaeth.
O ran teitl Tywysog Cymru, mae tuedd debyg iawn ar i lawr dros y ddau ddegawd diwethaf, gyda chefnogaeth yn gostwng o 73% yn 1999 i mor isel â 51% yn 2023 yn ôl arolwg barn yr Arglwydd Ashcroft. Fodd bynnag, pan fydd y pleidleisio yn cael ei edrych ar yn ôl oedran, mae dyfodol y frenhiniaeth yn dod yn fwy ansicr fyth. Datgelodd arolygon barn a gynhaliwyd gan YouGov a WalesOnline eleni, er bod hyd at 69% o’r rhai yng Nghymru dros 65 oed yn cefnogi’r frenhiniaeth, dim ond 28% o bobl 16 a 24 oed sy’n ei gefnogi. Gwelir tuedd debyg ymhlith y rhai yn rhwng 24 a 49, lle mae’r gefnogaeth ar 43%.
Mae’n ymddangos yn weddol amlwg felly fod cefnogaeth i’r frenhiniaeth Cymru yn diflannu, ac y dylai Cymru annibynnol yn y dyfodol ymdrechu i ddod yn weriniaeth er mwyn adlewyrchu hynny. Wedi’r cyfan, os ydan am ddod yn genedl annibynnol, mae’n rhaid y dylem hefyd gael y rhyddid i ethol ein pennaeth ar gyfer gwladwriaeth ein hunain?
Pan drafodir mater gweriniaethiaeth mewn cyd-destun Prydeinig, mae’n cael ei gyflwyno yn aml fel detholiad deuaidd rhwng y status quo neu weriniaeth arlywyddol tebyg i’r Unol Daleithiau neu Ffrainc. Mae realiti’r mater yn llawer mwy cyffrous mewn gwirionedd, yn enwedig yng nghyd-destun Cymru’n unig. Fel cenedl annibynnol, gallwn ddewis sefydlu ffurf newydd radical o lywodraethu yn seiliedig ar ddemocratiaeth gyfranogol a sybsidiaredd.
Pwer a dylanwad gwirioneddol
Gan gymryd ysbrydoliaeth o fodel canton y Swistir, mae’n bosib datganoli llywodraethu i lawr i raddfa ‘cantrefi’, ardaloedd bach lle byddai cymunedau yn cael eu grymuso i lywodraethu materion eu hunain yn uniongyrchol. Byddai dinasyddion Cymru yn dod yn gyfranogwyr gweithredol yn eu cymunedau lleol ac yn meddu ar bŵer a dylanwad gwirioneddol dros eu hamgylchedd, gan y byddai llywodraethu yn cael ei ostwng i raddfa ddynol.
Mewn system o’r fath, byddai dinasyddion yn cymryd rhan mewn refferenda lleol a chenedlaethol aml, dadleuon a gwneud penderfyniadau cyffredinol. Ni fyddai pŵer yn cael ei freinio yn y Senedd yng Nghaerdydd yn unig, ond hefyd gyda’r dinasyddion a’r cymunedau eu hunain. Ni fyddai hyd yn oed angen arlywydd yn y ddealltwriaeth gonfensiynol o’r rôl, gan y gallwm yn lle, ddewis cael cyngor ffederal gweithredol fel mae’r Swistir yn ei wneud. Byddai hyn yn chwalu llawer o feirniadaeth gweriniaethol a godir yn aml ynghylch cost a didueddrwydd arlywydd fel pennaeth y wladwriaeth.
Os yw Cymru am ddod yn genedl annibynnol, dylai wneud hynny gyda hunanhyder a balchder. Ni ddylai gyfyngu ei hun i ddulliau ‘diogel’, profedig o lywodraethu a chofleidio’r potensial i greu cymdeithas wirioneddol newydd sy’n rhoi grym cymunedau ar flaen y gad.
Yn bwysicaf oll, ni ddylai o dan unrhyw amgylchiadau gadw ei hun dan shack i frenhiniaeth ddirywiedig yn Llundain o dan Charles Windsor neu ei ddisgynyddion. Brenhiniaeth nad yw erioed wedi gwneud dim i Gymru heblaw lladrata, ysbeilio, ac ysbeilio. Gall Cymru ddewis bod yn ddigon dewr i fod yn rhydd, neu beidio â bod yn rhydd o gwbl.
